Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego Poznań-Stare Miasto w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 stycznia 2021 roku

Sąd Rejonowy Poznań - Stare Miasto w P. Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: Asesor sądowy P. M.

Protokolant: prot. sąd. A. K.

po rozpoznaniu w dniu 13 stycznia 2021 roku w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa W. S. i E. S.

przeciwko Bankowi (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W.

o zapłatę

1.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów solidarnie kwotę 2.790,00 zł (dwa tysiące siedemset dziewięćdziesiąt złotych zero groszy) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 12 marca 2019 roku do dnia zapłaty;

2.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów solidarnie kwotę 917,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Asesor sądowy P. M.

UZASADNIENIE

W pozwie wniesionym do Sądu w dniu 17 maja 2019 r. powodowie W. S. i E. S., reprezentowani przez pełnomocnika będącego adwokatem, domagali się zasądzenia solidarnie na ich rzecz od pozwanego Banku (...) S.A. z siedzibą w W. kwoty 2.790,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 12 marca 2019 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenia od pozwanego na ich rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego oraz kosztów opłaty skarbowej.

W uzasadnieniu pozwu powodowie wskazali, że w dniu 28 marca 2007 r. zawarli z pozwanym umowę o kredyt hipoteczny nr KH/ (...). Umowa została zawarta w Oddziale w P. przy ul. (...). Powodowie wskazali, że na podstawie § 9 ust. 7 umowy ustanowione zostało dodatkowe zabezpieczenie kredytu w postaci ubezpieczenia kredytu z niskim udziałem własnym, na podstawie umowy zawartej przez pozwanego z (...) S.A. Na podstawie § 9 ust. 8 umowy określono, że koszt ubezpieczenia niskiego wkładu własnego spoczywać będzie na powodach. Powodowie wskazali, że pozwany pobrał od nich łącznie kwotę 11.662,00 zł tytułem refundacji kosztów za świadczoną przez (...) S.A. ochronę ubezpieczeniową. Powodowie wskazali, że nie zawierali do umowy żadnego aneksu, z którego wynikałoby, że ochronę ubezpieczeniową z tytułu ubezpieczenia (...) świadczy inny ubezpieczyciel. Powodowie podnieśli, że postanowienia umowy kredytowej zawarte w § 9 ust. 9 powinny być uznane za niedozwolone postanowienia umowne, albowiem pozwany narzucił powodom jednego ubezpieczyciela. Ponadto powodowie wskazali, że w trakcie trwania umowy bank bez uzyskania zgody powodów, dokonał zmiany ubezpieczyciela, podczas gdy z zawartej umowy nie wynika uprawnienie pozwanego do przekazywania pobranych środków na refinansowanie kosztów ubezpieczenia na rzecz jakiegokolwiek innego towarzystwa ubezpieczeniowego. Powodowie wskazali, że w związku z powyższym brak było podstawy umownej do obciążenia ich kosztami ochrony ubezpieczeniowej z tytułu ubezpieczenia (...).

W odpowiedzi na pozew pozwany, reprezentowany przez pełnomocnika będącego adwokatem, wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwany wskazał, że klauzule umowne o ubezpieczeniu z tytułu niskiego wkładu własnego ( (...)) w umowie powodów z bankiem nie są abuzywne, a świadczenie z ich tytułu było świadczeniem należnym. Pozwany wskazał, że pozew dotyczy świadczenia głównego, indywidualnie negocjowanego przez powodów, w zamian za które otrzymali oni należny ekwiwalent. Podniósł, że Bank wypełnił wobec powodów obowiązki informacyjne w zakresie (...), a jednocześnie informacje dotyczące (...) jednoznacznie wynikały z zwartej umowy kredytowej. Pozwany zauważył, że ubezpieczenie (...) nie było jedyną formą zabezpieczenia, jakiej używano dla zabezpieczenia kredytów hipotecznych z niskim wkładem własnym w Banku (...). Podkreślił również, że klauzule umowne określające sposób obliczania opłaty z tytułu refinansowania (...) były jednoznaczne, a powodowie mieli możliwość uzyskania wszelkich dodatkowych informacji. Z treści umowy kredytowej jednoznacznie wynika nie tylko zobowiązanie do uiszczenia składki za pierwszy 36-miesieczny okres, ale również za kolejne okresy do czasu osiągnięcia określonego w umowie salda kredytu. W ocenie pozwanego Banku opłata od (...) była elementem głównego świadczenia stron, a zatem zapisy ją obejmujące nie mogły stanowić klauzuli abuzywnej. Pozwany zwrócił uwagę, że świadczenie to jest ekwiwalentne dla powodów, którzy w zamian mogli uzyskać większą kwotę kredytu, tj. 100% wartości nieruchomości. Pozwany podniósł również zarzut przedawnienia roszczeń powodów, wskazując, iż przedawnia się ono z upływem lat 3.

Na rozprawie w dniu 20 listopada 2019 roku pełnomocnik powodów wskazał, że pozwany nie zaprzeczył temu, że w toku wykonywania umowy doszło do zmiany ubezpieczyciela, co skutkować powinno uznaniem, że składki przekazywane na rzecz (...) S.A. są świadczeniem nienależnym w myśl art. 405 k.c. Wskazał, że powodowie nie zostali powiadomieni o zmianie ubezpieczyciela. Podniósł, że kwestionowane postanowienia są abuzywne, nie dotyczyły głównego świadczenia stron, powodom nie zostały przedstawione zasady (...), a w umowie nie było mowy o tym, że ubezpieczenie będzie płatne na rzecz innego ubezpieczyciela wybranego przez bank.

Na rozprawie w dniu 20 listopada 2019 roku pełnomocnik pozwanego wskazał, że kwestionowane klauzule nie zostały uznane za abuzywne.

Pełnomocnik powodów podniósł, że brak generalnej kontroli abuzywności nie oznacza, że danej klauzuli nie można uznać za abuzywną. Wskazał ponadto, że to nie powodowie mieli korzyść z tego, że kredyt jest ubezpieczony, albowiem to bank był beneficjentem tego świadczenia.

W piśmie z dnia 4 grudnia 2019 r. powodowie podtrzymali swoje stanowisko w sprawie. Zaznaczyli, że pozwany dokonał zmiany ubezpieczyciela pomimo tego, że w umowie ubezpieczyciel był wskazany z nazwy, więc zmiana w tym zakresie wymagała zawarcia aneksu. Wskazali, że wysokość składek (...) była ustalona odgórnie w umowie zawartej przez bank z ubezpieczycielem. Odnośnie zarzutu przedawnienia podnieśli, że roszczenie powodów nie wynika z umowy, lecz z przepisów art. 405 i 410 k.c.

W piśmie z dnia 4 grudnia 2019 r. pozwany podtrzymał swoje dotychczasowe stanowisko w sprawie. Podniósł, że klauzule dotyczące (...) nigdy nie były uznane przez (...) za klauzule abuzywne w wyniku kontroli abstrakcyjnej. Wskazał, że ubezpieczenie (...) nie było jedyną formą zabezpieczenia, z której mogli skorzystać powodowie. Zaprzeczył temu, jakoby Bank był jedynym beneficjentem świadczenia, wskazując, iż umowa (...) umożliwia kredytobiorcom uzyskanie kredytu hipotecznego w wysokości ponad 80% wartości nieruchomości, a więc bez wymaganego wkładu własnego. Pozwany zwrócił uwagę na to, że powodowie nie czytali podpisywanych dokumentów przed ich podpisaniem oraz że powódka posiada wykształcenie ekonomiczne.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Praktyka związana z udzielaniem kredytów przez pozwany Bank (...) S.A. w 2007 roku była następująca. Przed złożeniem wniosku kredytowego, sprawdzano, czy klient posiada zdolność kredytową, a następnie klientom przedstawiano symulację zawierającą koszty okołokredytowe, w tym oprocentowanie, prowizje, koszty ubezpieczeń kredytu. Następnie pracownik Banku omawiał z klientem produkt i porównywał oferty kredytów. Wybór rodzaju umowy, tj. tego, czy będzie to umowa indeksowana kursem waluty obcej, należał do klienta. Po podpisaniu wniosku o kredyt, wniosek ten był on weryfikowany przez Centralę Banku, która wydawała decyzję kredytową.

Kredytobiorca przed podpisaniem umowy o kredyt mógł negocjować warunki umowy. Klient w przypadku chęci zawarcia umowy o kredyt hipoteczny indeksowany do waluty obcej, był informowany o ryzyku kursowym oraz o ryzyku zmiany stóp procentowych. Klienci mogli przed podpisaniem umowy zapoznać się z jej treścią i skonsultować jej treść z innymi osobami.

Na etapie wykonywania umowy była możliwość zmiany warunków umowy na wniosek klienta.

W przypadku kredytów hipotecznych zabezpieczeniem była zawsze hipoteka na nieruchomości, ubezpieczenie na życie i ubezpieczenie nieruchomości. W przypadku nieposiadania przez kredytobiorcę minimalnego wkładu własnego, objęty był on ubezpieczeniem niskiego wkładu własnego. W odniesieniu do niskiego wkładu własnego możliwe były różne formy zabezpieczenia, np. dodatkowa hipoteka na innej nieruchomości lub zastaw. Wybór formy zabezpieczenia należał do klienta. Na etapie prezentacji oferty, a następnie przy podpisywaniu umowy klient był informowany o wysokości składki z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu własnego. Klienci byli informowani, że podmiotem ubezpieczonym jest Bank, ale klient ponosi koszty tego ubezpieczenia. Klienci byli informowani o tym, że wzrost kursu waluty będzie miał wpływ nie tylko na wysokość poszczególnych rat, ale również na saldo całego kredytu. Jednocześnie w umowie wskazane było, że składka z tytułu ubezpieczenia (...) pobierana jest co 36 miesięcy, a to, czy będzie pobrana za kolejny okres zależy od salda zadłużenia. Klient informowany był, ze pierwsza składka z tytułu ubezpieczenia (...) jest płatna z góry za 3 lata. Na etapie podpisywania umowy klient nie znał wysokości łącznej opłaty z tytułu ubezpieczenia (...) za cały okres obowiązywania umowy. Umowa zawarta przez Bank z ubezpieczycielem nie była przedstawiana klientom. Pracownicy banku, którzy zawierali umowę kredytową z powodami nie posiadali wiedzy na temat treści umowy ubezpieczenia łączącej Bank z ubezpieczycielem. Pracownicy Banku nie zawsze informowali klientów o tym, czy w ramach ubezpieczenia (...) funkcjonował regres ubezpieczeniowy.

Dowód : zeznania świadka M. D. (k. 457 – płyta CD)

Powodowie W. S. i E. S. chcieli zawrzeć umowę kredytową w celu sfinansowania zakupu mieszkania. Powodowie zdecydowali się na zawarcie umowy z Bankiem (...) S.A., ponieważ tylko w tym Banku posiadali zdolność kredytową. Powodowie zdecydowali się na wybór kredytu indeksowanego frankiem szwajcarskim, ponieważ tylko w przypadku takiego kredytu mieli zdolność kredytową.

W dniu 9 marca 2007 r. wypełnili na druku Banku wniosek kredytowy, w którym jako zabezpieczenie umowy kredytu zaznaczyli opcję zabezpieczenia hipotecznego. Powodowie zaznaczyli również we wniosku opcję ubezpieczenia niskiego wkładu własnego. Wnioskowana całkowita kwota kredytu wynosiła 191.500,00 zł.

W dniu 28 marca 2007 r. powodowie W. S. i E. S. jako kredytobiorcy zawarli z pozwanym Bankiem (...) S.A. umowę o kredyt hipoteczny nr KH/ (...). Kwota kredytu wynosiła 194.930,00 zł (§ 2 ust. 1). Kredyt był indeksowany do franka szwajcarskiego ( (...)), po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna (...) według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązujących u pozwanego w dniu uruchomienia kredytu lub transzy. Po uruchomieniu kredytu lub pierwszej transzy kredytu wypłacanego w transzach Bank obowiązany był do wysłania do kredytobiorcy pisma, informującego o wysokości pierwszej raty kredytu, kwocie kredytu w (...) oraz jego równowartości w złotówkach, zgodnie z kursem kupna (...) według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w pozwanym banku w dniu uruchomienia kredytu/transzy, przy czym zmiany kursów walut w trakcie okresu kredytowania miały mieć wpływ na wysokość kwoty zaciągniętego kredytu oraz raty kapitałowo odsetkowej (§ 2 ust 2).

Jako cel kredytu wskazano zakup gotowego mieszkania na rynku wtórnym za kwotę 191.500,00 zł, refinansowanie kosztów poniesionych na cele mieszkaniowe - kwota 1.500,00 zł, koszty wliczone w kredyt – kwota 1.930,00 zł (§ 2 ust. 3). Przedmiotem kredytowania w rozumieniu umowy, a jednocześnie przedmiotem zabezpieczenia, na którym miała zostać ustanowiona hipoteka na rzecz Banku, w rozumieniu postanowień umowy, było spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego (§ 2 ust. 4 i 5). Okres kredytowania wynosił 420 miesięcy (§ 2 ust. 6).

Na zabezpieczenie spłaty kredytu wraz z odsetkami i innymi kosztami, kredytobiorcy ustanowili na rzecz banku hipotekę kaucyjną do sumy 331.381,00 zł na ww. nieruchomości, cesję na bank praw z polisy ubezpieczeniowej od ognia i innych zdarzeń losowych, cesję na bank polisy ubezpieczeniowej na życie kredytobiorcy W. S. oraz cesję na bank polisy ubezpieczeniowej na życie kredytobiorcy E. S. (§ 9 ust. 1).

Dodatkowe zapieczenie kredytu do czasu, gdy saldo zadłużenia z tytułu kredytu miało stać się równe lub niższe niż 156.000,00 zł, stanowiło ubezpieczenie kredytów hipotecznych z niskim udziałem własnym kredytobiorcy, na podstawie umowy zawartej przez Bank (...) S.A. z (...) S.A. (§ 9 ust. 7). Kredytobiorcy zostali zobowiązani do zwrotu bankowi kosztów ubezpieczenia w wysokości 1.432,00 zł za pierwszy 36-miesięczny okres trwania ochrony ubezpieczeniowej (§ 9 ust. 8). Jeżeli w ciągu okresu 36 miesięcy ochrony ubezpieczeniowej saldo zadłużenia z tytułu udzielonego kredytu nie stałoby się równe lub niższe niż 156.000,00 zł, kredytobiorcy zostali zobowiązani do zwrotu kosztów ubezpieczenia za kolejny 36-cio miesięczny okres udzielonej bankowi przez (...) S.A. ochrony ubezpieczeniowej, o czym kredytobiorcy mieli zostać poinformowani przez bank pisemnie (§ 9 ust. 9).

Zgodnie z § 11 ust. 1 umowy, wszelkie jej zmiany wymagały zawarcia aneksu do umowy pod rygorem nieważności, za wyjątkiem zmiany oprocentowania kredytu w przypadku zmiany stopy referencyjnej, zmiany oprocentowania karnego w przypadku zmiany stopy lombardowej, zmiany długości okresy kredytowania, wynikającej w przedterminowej częściowej spłaty kredytu, zmiany cennika, zmiany dnia spłaty, skrócenia okresu karencji, aktualizacji danych osobowych, zmiany rachunku do spłaty kredytu, zmiany terminu dostarczenia dokumentów =m o których mowa w § 5 ust. 1.

Integralną część umowy stanowił Regulamin, Pełnomocnictwo do wykonywania czynności w imieniu kredytobiorcy oraz cennik kredyt hipoteczny / pożyczka hipoteczna.

Dowód : umowa kredytu hipotecznego nr KH/ (...) (k. 18-23), przesłuchanie powódki (k. 348-350), przesłuchanie powoda (k. 350-352), wniosek kredytowy (k. 152-156)

Integralną część umowy stanowił Regulamin kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w Banku (...) S.A. W Regulaminie zdefiniowano m.in. pojęcie niskiego wkładu własnego, jako udział środków własnych kredytobiorcy w stosunku do wartości nieruchomości poniżej wymaganego standardowego minimum, wynoszący do 10% wartości nieruchomości stanowiącej zabezpieczenie kredytu, w przypadku kredytu w złotówkach i do 20% wartości nieruchomości stanowiącej zabezpieczenie kredytu, w przypadku kredytu w walucie obcej/kredytu indeksowanego kursem waluty obcej. Wskazano też, że kredyt w walucie obcej to kredyt udzielony w złotówkach, indeksowany kursem waluty obcej według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku. Z § 5 ust. 8 pkt 1 litera b Regulaminu wynikało, że środki z tytułu kredytu nie zostaną uruchomione, jeśli kredytobiorca nie zapewni środków na rachunku na pokrycie kosztów banku związanych z ubezpieczeniem niskiego wkładu własnego kredytobiorcy. W § 7 ust. 2 Regulaminu wskazano, że kredytobiorca zobowiązuje się zwrócić wszelkie koszty poniesione przez bank w związku z realizacją umowy kredytu, łącznie z kosztami związanymi z ustanowieniem prawnych zabezpieczeń kredytu. Zgodnie z § 7 ust. 5 Regulaminu, w przypadku kredytu w walucie obcej, prowizja od udzielenia kredytu ustalana miała być od kwoty kredytu, przeliczonej na złotówki według kursu kupna dewiz z dnia sporządzenia umowy kredytu, na podstawie Tabeli Kursów Walut Obcych obwiązującej w Banku.

Zgodnie z § 7 ust. 6 Regulaminu, opłata dotycząca refinansowania kosztów ubezpieczenia niskiego wkładu własnego określona była w cenniku obowiązującym w dniu zawarcia umowy kredytu. Dla kredytów w walucie obcej, podstawę wyliczenia opłaty stanowiła kwota udzielonego kredytu wyrażona w złotówkach wyliczona według wartości kursów waluty obcej według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej u pozwanego: a) w pierwszym dniu roboczym miesiąca, w którym sporządzona została umowa kredytu – w przypadku nowych kredytów, b) w ostatnim dniu roboczym miesiąca ochrony ubezpieczeniowej – w przypadku przedłużenia ochrony na okres kolejnych 36 miesięcy, zgodnie ze wzorem: Podstawa wyliczenia opłaty = [(kwota kredytu w PLN/kurs kupna dewiz) * kurs sprzedaży dewiz] – 80 % wartości nieruchomości stanowiącej przedmiot zabezpieczenia kredytu.

Zgodnie z § 7 ust. 7 Regulaminu, bank miał pobierać opłatę wynikającą z tytułu kosztu ubezpieczenia niskiego wkładu poprzez automatyczne obciążenie rachunku w złotówkach kredytobiorcy w dniu uruchomienia środków z kredytu za pierwszych 36 miesięcy obowiązywania umowy kredytowej.

Stosownie do § 7 ust. 8 Regulaminu, jeżeli w ciągu 36 miesięcy trwania ochrony ubezpieczeniowej stosunek kwoty kredytu pozostającej do spłaty do wartości nieruchomości nie stałby się równy bądź niższy niż 90 % (w przypadku kredytów udzielonych w PLN) lub 80 % (w przypadku kredytów w walutach obcych), wówczas bank miał pobierać opłatę za kolejny 36-miesięczny okres ubezpieczenia.

Zgodnie z cennikiem kredytu hipotecznego obowiązującym od dnia 1 marca 2007 r., koszt ubezpieczenia niskiego wkładu własnego był opłatą pobieraną jednorazowo za okres 3 lat, gdy kwota kredytu przekracza 80% wartości nieruchomości dla kredytów indeksowanych do walut obcych i wynosił 3 %.

Dowód : Regulamin kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w Banku (...) S.A. (k. 122-131), Cennik Kredyt hipoteczny/Pożyczka hipoteczna (k. 143-144)

Umowa została zawarta w oddziale Banku (...) przy ul. (...). Powodowie przed podpisaniem umowy nie przeczytali w całości dokumentów, które zostały im przedłożone do podpisu przez pracownika Banku, D. Ł.. Powodowie nie otrzymali projektu umowy do zapoznania się z nim w domu. Treść umowy została przedstawiona powodom w dniu podpisania umowy. Pracownik Banku wskazał powodom miejsca, w których powodowie mieli złożyć swoje podpisy. Przed podpisaniem umowy pracownik Banku omawiał z powodami szczegóły związane z terminami płatności rat. Przy zawieraniu umowy kredytu nie była omawiana z powodami kwestia ubezpieczenia niskiego wkładu własnego i zawarcia w umowie klauzuli obejmującej to ubezpieczenie, jak również tego z jakim podmiotem jest to ubezpieczenie zawierane oraz tego, jaka będzie wysokość składki. Pracownik Banku obsługujący powodów przy podpisywaniu umowy kredytowej nie omawiał z nimi szczegółów działania ubezpieczenia niskiego wkładu własnego. Treść umowy kredytowej, którą zawarli powodowie z pozwanym Bankiem, była już przygotowana, powodowie nie wiedzieli, czy mogą negocjować jej warunki. Powodowie zdecydowali się na ubezpieczenie (...), ponieważ w przeciwnym wypadku nie otrzymaliby kredytu – powodowie nie wiedzieli, czy mogą zaproponować inną formę zabezpieczenia.

Powódka E. S. w chwili podpisywania umowy, nie zdawała sobie sprawy z tego, że w przypadku wypłaty przez ubezpieczyciela kwoty ubezpieczenia Bankowi, przysługiwałby ubezpieczycielowi regres w stosunku do powodów.

Przy zawieraniu umowy kredytowej powodowie otrzymali na piśmie informacje dotyczące ryzyka zmian kursów walutowych i ryzyka zmiany stóp procentowych. W informacji tej zawarty był także przykład wpływu zmiany stopy procentowej oraz kursu waluty frank szwajcarski na wysokość raty kredytu. Powodowie podpisali ten dokument.

Powodowie podpisali umowę kredytową, w tym również podpisali oświadczenie o otrzymaniu regulaminu i zapoznaniu się z nim, pomimo tego, że nie przeczytali w całości tych dokumentów. Dla powodów treść dokumentów kredytowych była niezrozumiała. Pracownik Banku wyjaśnił powodom te elementy umowy, które powodów najbardziej interesowały, tj. jakie kwoty i w jakich terminach muszą zostać przez nich zapłacone.

W trakcie realizacji umowy powodowie nie podpisywali żadnego aneksu do umowy kredytowej. Na etapie wykonywania umowy powodowie nie zostali poinformowani o zmianie ubezpieczyciela, który zapewnia ochronę ubezpieczeniową z tytułu ubezpieczenia (...).

Dowód : przesłuchanie powódki (k. 348-350), przesłuchanie powoda (k. 350-352), wniosek kredytowy nr (...) (k. 152-156), informacja dla wnioskodawców ubiegających się o produkty hipoteczne indeksowane kursem waluty obcej (k. 220-221)

Powodowie byli poinformowani pisemnie o ryzyku kursowym, jakie wiąże się z zawarciem umowy o kredyt indeksowany kursem waluty obcej. Byli informowani o tym, że występowanie ryzyka kursowego sprawia, iż zarówno raty spłaty jak i wysokość zadłużenia z tytułu zaciągniętego kredytu przeliczona na złotówki na dany dzień podlega ciągłym wahaniom, w zależności od aktualnego kursu waluty. W informacji wskazano, że warto rozważyć zaciągnięcie długoterminowego kredytu w złotych polskich, jako korzystną alternatywę w stosunku do kredytów walutowych.

Dowód : informacja dla wnioskodawców ubiegających się o produkty hipoteczne indeksowane kursem waluty obcej (k. 220-221)

Zawierając powyższą umowę powodowie udzielili bankowi pełnomocnictwa m.in. dla pobierania z ich rachunku bankowego prowadzonego przez pozwanego opłaty z tytułu refinansowania kosztów ubezpieczenia przez bank niskiego wkładu własnego w (...) S.A. i pobierania składki za kolejne okresy ubezpieczenia wraz z okresem ubezpieczenia, w którym saldo zadłużenia z tytułu kredytu stanie się równe/mniejsze 80 % wartości nieruchomości.

Dowód : odpis pełnomocnictwa (k. 149-150)

Pozwany pobrał od powodów łącznie kwotę 11.662,00 zł tytułem refundacji kosztów za świadczoną przez Towarzystwo (...) S.A. (obecnie (...) S.A. V. (...) oraz przez Towarzystwo (...) S.A. ochrona ubezpieczeniową w ramach ubezpieczenia niskiego wkładu własnego, na co składały się:

-

kwota 1.432,00 zł pobrana przez pozwanego z rachunku powodów w dniu 25 kwietnia 2007 roku,

-

kwota 2.790,00 zł pobrana przez pozwanego z rachunku powodów w dniu 30 kwietnia 2010 roku,

-

kwota 2.710,00 zł pobrana przez pozwanego z rachunku powodów w dniu 30 kwietnia 2013 roku,

-

kwota 3.730,00 zł pobrana przez pozwanego z rachunku powodów w dniu 29 kwietnia 2016 roku.

Dowód: potwierdzenie pobrania kwoty 1.432,00 zł (k. 24), potwierdzenie pobrania kwoty 2.790,00 zł (k. 25), potwierdzenie pobrania kwoty 2.710,00 zł (k. 26), potwierdzenie pobrania kwoty 3.730,00 zł (k. 27).

W piśmie z dnia 9 kwietnia 2019 r. pozwany informował powodów o nadchodzącym terminie płatności opłat z tytułu występowania niskiego wkładu własnego. Pozwany wskazał, że na dzień 29 marca 2019 roku saldo kredytu nie osiągnęło określonego w umowie kredytowej poziomu. W związku z powyższym w dniu 30 kwietnia 2019 r. bank obciążył rachunek osobisty wskazany w umowie kwotą 2.697,00 zł tytułem zwrotu kosztu ubezpieczenia niskiego wkładu za kolejny 36-miesięczny okres ochrony ubezpieczeniowej. W piśmie tym Bank poinformował, że umożliwia powodom zawarcie bezpłatnego aneksu do umowy dotyczącego rezygnacji z ubezpieczenia (...), po zawarciu którego kolejne opłaty z tytułu ubezpieczenia (...) nie będą pobierane.

Dowód : pismo pozwanego z dnia 9 kwietnia 2019 r. (k. 343-344)

Umowa kredytu KH/ (...) początkowo była objęta ochroną ubezpieczeniową z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu własnego przez Towarzystwo (...) S.A. (obecnie (...) S.A. V. (...)). Umowa kredytu KH/ (...) została zgłoszona do ubezpieczyciela. W ramach Umowy Generalnej ubezpieczenia kredytów hipotecznych z niskim udziałem własnym Kredytobiorcy udzielanym przez Bank (...) S.A. z dnia 29 października 2004 r. pozwany zapłacił składkę ubezpieczeniową.

Następnie ochrony ubezpieczeniowej udzielało Towarzystwo (...) S.A. Umowa kredytu KH/ (...) została zgłoszona do ubezpieczyciela w ramach Umowy (...) Niskiego Wkładu Portfela Kredytów Hipotecznych z dnia 19 lipca 2010 r. zawartej pomiędzy pozwanym Bankiem a (...) S.A. W ramach tej umowy pozwany zapłacił składki ubezpieczeniowe. Okres ubezpieczenia został jednak skrócony do dnia 30 kwietnia 2016 r., a za niewykorzystany okres ochrony ubezpieczeniowej Towarzystwo dokonało zwrotu składki pozwanemu.

Dowód: pismo (...) S.A. z dnia 7 października 2019 roku (k. 336), pismo (...) S.A. z dnia 8 października 2019 roku (k. 338)

W piśmie z dnia 21 lutego 2019 r. powodowie, reprezentowani przez pełnomocnika, wezwali pozwanego do zapłaty kwoty 10.230,00 zł stanowiącej zwrot nienależnie pobranych przez Bank składek z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu własnego. Powodowie wskazali, że postanowienia umowne zawarte w § 9 ust. 9 umowy kredytowej stanowią klauzule niedozwolone. W wezwaniu powodowie wskazali, że zapłata żądanej ty powinna nastąpić w czternastodniowym terminie liczonym od dnia doręczenia pisma. Pismo to zostało doręczone pozwanemu w dniu 25 lutego 2019 roku.

Pozwany pismem z dnia 15 marca 2019 roku skierowanym bezpośrednio do powodów wskazał, że nie widzi podstaw do uznania reklamacji za zasadną. Bank poinformował powodów, że wysokość kosztu ponoszonego przez klientów w związku z umową ubezpieczenia (...) została określona w cenniku obowiązującym w dniu zawarcia umowy kredytu i pozostaje wiążąca dla stron do czasu ustania obowiązku dodatkowego zabezpieczenia. Wskazała, że tylko osiągniecie przez kredyt określonego salda powoduje, że kredyt przestaje być kredytem o podwyższonym ryzyku i nie wymaga zabezpieczenia.

Dowód: wezwanie do zwrotu wpłaconych składek wraz z dowodem nadania i doręczenia (k. 28-32), pismo pozwanego z dnia 15 marca 2019 roku (k. 33-34)

Zgodnie z treścią Rekomendacji 14 S Komisji Nadzoru Bankowego z 2006 roku dotyczącej dobrych praktyk w zakresie ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie, Bank powinien zapewnić, aby wartość zabezpieczenia ekspozycji kredytowej zabezpieczonej hipotecznie była wystarczająca w całym okresie trwania umowy.

Dowód : Rekomendacja S Komisji Nadzoru Bankowego dotycząca dobrych praktyk w zakresie ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie (k. 168-182)

Powódka E. S. jest z wykształcenia kosmetyczką. Na etapie zawierania umowy kredytowej powódka uczęszczała do szkoły ekonomicznej, jednakże jej nie ukończyła. W chwili zawierania umowy była zatrudniona jako kierownik Centrum (...) w salonie (...). Powód W. S. jest z wykształcenia cukiernikiem. W chwili zawarcia umowy był zatrudniony jako robotnik gospodarczy na Uniwersytecie im. A. M. w P..

Dowód : przesłuchanie powódki (k. 348-350), przesłuchanie powoda (k. 350-352), wniosek kredytowy (k. 152-156), umowa o pracę (k. 197), zaświadczenie o zatrudnieniu i wysokości dochodów (k. 201), zaświadczenie o zatrudnieniu i wysokości dochodów (k. 203)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dowodów z dokumentów, zeznań świadka i przesłuchania stron. Sąd dał wiarę wszystkim dokumentom, z których dowód został przeprowadzony, albowiem nie były one kwestionowane przez żadną ze stron, a i Sąd nie znalazł podstaw do ich zakwestionowania z urzędu.

Sąd nie poczynił ustaleń na podstawie przedłożonej do akt sprawy przez pozwanego Prawnej i ekonomicznej analizy klauzuli ubezpieczenia niskiego wkładu własnego w umowach o kredyt hipoteczny (k. 98-113), albowiem powyższy dokument sporządzony został na zlecenie pozwanego, a zatem nie można było obdarzyć go przymiotem pełnego obiektywizmu i bezstronności. Sąd potraktował ten dokument wyłącznie jako wyraz stanowiska pozwanego, dokonując samodzielnej analizy prawnej i oceny przedmiotowych postanowień umowy i regulaminu odnoszących się do ubezpieczenia niskiego wkładu własnego oraz sposobu ustalania kursu walutowego.

Sąd nie poczynił ustaleń faktycznych także na podstawie złożonych do akt sprawy orzeczeń Arbitra Bankowego wydanych w sprawach przeciwko pozwanemu, dotyczących ubezpieczenia niskiego wkładu własnego, albowiem okoliczność, iż takie sprawy toczyły się przed Arbitrem Bankowym, który w określony sposób je rozstrzygnął, była bez znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Sąd obowiązany był bowiem do poczynienia własnych ustaleń w niniejszej sprawie i dokonania własnej oceny materiału dowodowego, nie zaś do bazowania na ustaleniach i ocenach innych podmiotów zawartych w uzasadnieniach orzeczeń dotyczących innych umów aniżeli umowa zawarta przez powodów.

Zeznania powodów Sąd uznał za wiarygodne, albowiem były one spójne, logiczne, wzajemnie się uzupełniały i wraz z dowodami z dokumentów tworzyły jednolity obraz stanu faktycznego.

Sąd uznał również za wiarygodne w przeważającej części zeznania świadka M. D.. Zeznania wymienionego świadka nie zasługiwały jednak na wiarę w tym zakresie, w jakim stwierdziła, że klienci mogli negocjować wszystkie zapisy umowy. Powyższe stwierdzenie świadka było bowiem w sprzeczności z zeznaniami powodów, którzy zgodnie twierdzili, że nie wiedzieli o możliwości negocjacji w zakresie dotyczącym ubezpieczenia niskiego wkładu własnego. Zdaniem Sądu, nawet jeżeliby uznać zeznania świadka w tym zakresie za wiarygodne, to należałoby odnieść je wyłącznie do umów zawieranych z klientami przez świadka. Jednakże powodowie podpisali umowę z innym pracownikiem banku. Wobec powyższego, zdaniem Sądu, powodowie – o ile mieli możliwość negocjacji warunków umowy kredytowej, w tym opcji zawarcia ubezpieczenia niskiego wkładu własnego – to o tej możliwości nie zostali poinformowani przez pozwanego.

Sąd zważył co następuje:

Powództwo okazało się zasadne w całości.

Stan faktyczny w niniejszej sprawie był w większości bezsporny, a strony różniły się zasadniczo wyłącznie w zakresie oceny prawnej tego stanu.

Strony niniejszego postępowania łączyła umowa o kredyt, w której postanowiły m.in., że powodowie zobowiązani byli do uiszczania - w określonych w umowie sytuacjach - na rzecz pozwanego kwoty tytułem zwrotu kosztów ubezpieczenia niskiego wkładu własnego. Sporne było, czy wspomniane postanowienia umowy - zawarte w § 9 pkt 7-9 w zw. z § 7 ust. 6 - § 7 ust. 8 Regulaminu - były wiążące i czy istniała w związku z tym podstawa do pobrania przez pozwanego od powodów kwot dochodzonych w pozwie.

W pierwszej kolejności należy zatem zaznaczyć, że umowa o kredyt została przez strony zawarta przy wykorzystaniu wzorca umownego - gotowego formularza umowy, którą pozwany bank posłużył się w procesie zawierania umowy z powodami. Jednocześnie powodowie zawarli umowę o kredyt jako osoby prywatne, w celu zaspokojenia swoich potrzeb mieszkaniowych, bez związku z prowadzoną działalnością zawodową czy gospodarczą. Występowali zatem w tej relacji jako konsumenci, zgodnie z art. 22 ¹ k.c.

Stosownie do art. 385 ¹ § 1 k.c., postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, nieuzgodnione indywidualnie, nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie (§ 2). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje (§ 4). Oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny (art. 385 ² k.c.).

Brak indywidualnego uzgodnienia.

Jak wskazano, nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W związku z tym zasadniczo takimi postanowieniami będą te przejęte z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Jak wskazuje się w orzecznictwie, pojęcie „indywidualnego uzgodnienia” postanowień umowy odnosi się do sytuacji, w której istnieje realna możliwość wpływu na treść danego postanowienia i uzgodnienia jego treści na skutek procesu negocjacji między dwiema stronami umowy, w trakcie których każda z nich przynajmniej teoretycznie znajduje się w równorzędnej pozycji, mogąc wyrazić swoje zdanie i wpływać na treść stosunku prawnego. Przyjmuje się w związku z tym, że nie są postanowieniami indywidualnie negocjowanymi („uzgodnionymi”) klauzule sporządzone z wyprzedzeniem, w sytuacji gdy kontrahent nie miał wpływu na ich treść, nawet jeżeli są one zawarte we wzorcu wykorzystanym tylko jednorazowo. Nie będą także postanowieniami „uzgodnionymi” postanowienia wybrane przez konsumenta z kilku przedstawionych mu przez przedsiębiorcę postanowień alternatywnych. Warianty są nadal ustalane przez jedną, silniejszą stronę umowy, która przeważnie określa je w sposób zgodny ze swoimi interesami. To, że konsument wie o istnieniu klauzul nienegocjowanych czy też - że ma możliwość zapoznania się z nimi przed zawarciem umowy i nawet rozumie ich treść, nie wyłącza możliwości uznania takich klauzul za narzucone – kryterium istotnym jest tu bowiem możliwość wpływania, oddziaływania na kształtowanie ich treści (zob. A. Rzepecka – Gil, Kodeks cywilny. Część ogólna, SIP LEX; tak też np. wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 14 lutego 2017r., III Ca 1497/16).

Kontroli na podstawie art. 385 ¹ i 385 ³ k.c. nie podlegają postanowienia umów uzgodnione indywidualnie, tj. takie, które wykazują zaistnienie współpracy kontraktowej pomiędzy stronami (...). Przez „rzeczywisty wpływ” należy rozumieć realną możliwość oddziaływania na treść postanowień umownych. Z tego też powodu okoliczność, iż konsument znał treść danego postanowienia i rozumiał je, nie przesądza o tym, że zostało ono indywidualnie uzgodnione. Za uzgodnione indywidualnie trzeba bowiem uznawać tylko takie klauzule umowne, na których treść istotnie mógł on w praktyce oddziaływać. Chodzi zatem o postanowienia rzeczywiście, a nie w sposób fingowany, negocjowane bądź o klauzule włączone do umowy wskutek propozycji zgłoszonej przez konsumenta. Nie można jednak zaakceptować poglądu, w myśl którego indywidualnie uzgodnione mogą być tylko takie klauzule, które zostały zmodyfikowane z inicjatywy konsumenta i zgodnie z jego życzeniem. W zamian trzeba badać, czy konsument miał realny wpływ na ewentualną zmianę klauzul proponowanych przez przedsiębiorcę i czy z możliwości tej zdawał sobie sprawę. Za realny wpływ konsumenta na treść umowy nie uważa się również postanowień zawierających propozycje wariantowe, które są przedstawiane konsumentowi tylko do jego wyboru. Także uzupełnienie przez samego adherenta tzw. pustych miejsc na formularzu umowy nie przesądza o charakterze takich klauzul, tj. nie wyklucza możliwości uznania ich za postanowienia jednostronnie narzucone przez proferenta (tak: E. Łętowska, System Prawa Prywatnego T. 5, Komentarz do art. 385 ¹ k.c., 2013 r., wyd. 2).

W niniejszej sprawie to na stronie pozwanej, która podnosiła zarzut indywidualnego uzgodnienia treści umowy w zakresie odnoszącym się do zabezpieczenia w postaci ubezpieczenia niskiego wkładu własnego, ciążyła powinność wykazania, że faktycznie treść umowy w tej części była skutkiem realnych negocjacji z powodami. W ocenie Sądu, materiał dowodowy zgromadzony w niniejszej sprawie nie dawał podstaw do poczynienia takiego ustalenia. Umowa została przyjęta według wzorca przygotowanego przez bank, na którego treść - w omawianym zakresie - powodowie nie mieli wpływu. Samo wnioskowanie o kredyt również odbyło się przy użyciu formularza przygotowanego przez bank, na którym powodowie zaznaczyli wybraną opcję zabezpieczenia niskiego wkładu własnego, zgodnie z przekonaniem powodów, że jest to warunek udzielenia kredytu. Zgodnie z tym co wskazano powyżej, sam fakt wyboru przez powodów jednej z opcji zabezpieczenia kredytu z niskim wkładem własnym w postaci ubezpieczenia tego wkładu nie świadczy jeszcze o tym, że postanowienia umowy dotyczące ubezpieczenia tego wkładu były z powodami uzgodnione indywidualnie. Negocjowanie stanowi bowiem realną możliwość wpłynięcia na kształt danego postanowienia, a nie możliwość wariantowego zastąpienia go innym - tak jak w tym przypadku - innym rodzajem zabezpieczenia. Przedstawienie kilku możliwości zabezpieczenia do wyboru nie oznacza jeszcze indywidualnego uzgodnienia tego, co zostało przez konsumenta wybrane. Nie można zasadnie twierdzić, że skoro powodowie zdecydowali się na jeden z kilku wariantów zabezpieczenia kredytu z niskim wkładem własnym, to winni ponosić tego wszelkie negatywne konsekwencje. Wprawdzie skoro nie dysponowali pełnym wkładem własnym, to mogli ponosić dodatkowe obciążenie z tym związane, jednak winni mieć tym samym realny wpływ na jego ukształtowanie. Z zeznań powodów wynikało, że nie istniała możliwość negocjacji umowy kredytowej w zakresie ubezpieczenia niskiego wkładu własnego – powód W. S. zeznał m.in., że nie przypomina sobie, żeby miał wybór i możliwość wyboru innej formy zabezpieczenia aniżeli (...). Rozmowa prowadzona przez powodów z pracownikiem Banku, który przedłożył powodom gotową treść umowy kredytowej do podpisu, nie może być zatem uznana za negocjacje, w czasie których strony, na w miarę równorzędnych zasadach, proponują treść umowy, próbują przekonać drugą stronę co do poszczególnych własnych propozycji, czynią też ewentualnie w związku z tym jakieś wzajemne ustępstwa. Zawarcie umowy kredytowej przez powodów sprowadzało się do narzucenia powodom jedynego akceptowanego przez bank rozwiązania w odniesieniu do sytuacji, w której powodowie się znaleźli, czyli w sytuacji nieposiadania środków na pokrycie wkładu własnego. Powodowie nie mieli w związku z tym realnego wpływu na treść umowy w zakresie dotyczącym zabezpieczenia niskiego wkładu. Wprawdzie z zeznań świadka M. D. wynikało, że klienci pozwanego banku zasadniczo mieli możliwość negocjacji wszystkich punktów umowy, to jednocześnie całokształt materiału dowodowego nie wskazywał na to, by powodowie mieli realną możliwość takich negocjacji. Przeciwnie, chcąc uzyskać kredyt w pozwanym banku we wnioskowanej wysokości, byli zmuszeni zaakceptować opcję ubezpieczenia niskiego wkładu własnego oferowaną przez pozwany bank.

Pozwany twierdził miedzy innymi, że uzgodniony indywidualnie był zarówno zapis dotyczący pierwszej opłaty z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu własnego, gdyż wysokość tej opłaty została określona kwotowo, jak również zapis dotyczący opłat za kolejne okresy, albowiem w treści umowy w sposób jednoznaczny został opisany sposób obliczenia tych opłat. Jednakże zdaniem Sądu, sam fakt wskazania w umowie kwoty podlegającej zapłacie nie oznacza jeszcze, że została ona indywidualnie uzgodniona. W doktrynie wskazuje się bowiem, że w zakresie nieuzgodnionych indywidualnie postanowień stosunku prawnego, który został zawiązany pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem wskutek zawarcia umowy mieszczą się nie tylko postanowienia samych wzorców i postanowienia umów, które zostały przejęte (zaczerpnięte) z wzorca, ale także postanowienia umów zawartych bez użycia wzorca, lecz z wyłączeniem negocjacji co do całej lub części umowy, czyli tzw. klauzule indywidualnie narzucone (tak: E. Łętowska, System Prawa Prywatnego T. 5, Komentarz do art. 385 ¹ k.c., 2013 r., wyd. 2). Zdaniem Sądu, właśnie taką indywidualnie narzuconą klauzulą, była klauzula dotycząca wysokości pierwszej składki z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu własnego. Nie została ona zaczerpnięta z wzorca umownego, gdyż miała ona charakter indywidualny dla tej konkretnej umowy, albowiem powiązana była z indywidualnie określoną wysokością kredytu, jednak jej wprowadzenie do umowy nie zostało w żaden sposób z powodami uzgodnione. Fakt, iż ostatecznie powodowie na to przystali - gdyż mogli albo zawrzeć umowę w tym kształcie albo w ogóle jej nie zawierać - nie oznacza, że mieli wpływ na wysokość tej pierwszej składki ani też, że mogli ją negocjować. Skoro w doktrynie podnosi się, że nawet wypełnienie pustych miejsc w umowie przez adherenta nie oznacza indywidualnego uzgodnienia postanowienia umownego, to tym bardziej nie oznacza, że uzgodniony indywidualnie był zapis, w którym Bank wskazał sumę kosztów za pierwsze 36 miesięcy. Pozwany nie udowodnił więc, by powodowie mieli jakikolwiek wpływ na ukształtowanie wysokości tej kwoty.

Wskazać nadto należy, że okoliczność, iż ubezpieczenie niskiego wkładu własnego nie było jedyną formą zabezpieczenia, jakiej używano dla zabezpieczenia kredytów hipotecznych z niskim wkładem własnym w Banku (...), nie oznacza, że powodowie mieli realną możliwość wyboru innej formy zabezpieczenia, jak również tego, że mieli wpływ na treść § 9 ust 7-9 umowy. Pozwany tego nie wykazał, a to na nim spoczywał ciężar dowodu w tym zakresie. Podkreślić zresztą należy, że zawarcie przez inne osoby umów kredytowych bez klauzul ubezpieczenia niskiego wkładu własnego w ogóle nie świadczy o tym, iż klauzule dotyczące (...) mogły być indywidualnie uzgodnione, a jedynie o tym, że inni klienci prawdopodobnie wybrali inną formę zabezpieczenia. Jak już jednak wskazano powyżej, sam fakt możliwości wyboru jednej z kilku form zabezpieczenia nie oznacza, że postanowienia odnoszące się do jednej z wybranych form zabezpieczenia były indywidualnie uzgodnione z klientami banku.

Główne świadczenie stron.

W niniejszej sprawie nie budziło wątpliwości Sądu, że postanowienia umowy odnoszące się do ubezpieczenia niskiego wkładu nie dotyczyły głównych świadczeń storn (świadczeń należących do essentialia negotii). Takimi postanowieniami były zobowiązanie udzielenia określonej kwoty pieniężnej tytułem kredytu i jej spłaty na określonych warunkach. Zgodnie bowiem z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Ubezpieczenie niskiego wkładu własnego jest jednym ze sposobów zabezpieczenia spłaty kredytu, a zatem stanowi świadczenie o charakterze ubocznym. Nie jest świadczeniem niezbędnym przy ustalaniu treści umowy.

Sprzeczność z dobrymi obyczajami i rażące naruszenie interesów powodów.

Jak wskazuje się w orzecznictwie, sprzeczne z dobrymi obyczajami są te postanowienia umowne, które godzą w równowagę kontraktową stron danego stosunku prawnego. Z punktu widzenia oceny ich abuzywności, muszą one także w konsekwencji rażąco naruszać interes konsumenta, przez co należy rozumieć nieusprawiedliwioną dysproporcję na niekorzyść konsumenta praw i obowiązków stron, wynikających z umowy. Do dobrych obyczajów, uczciwości kupieckiej należy zaliczyć wymaganie od przedsiębiorcy wysokiego poziomu świadczonych usług oraz stosowania we wzorcach umownych takich zapisów, które dla zwykłego konsumenta są jasne, czytelne i proste, a ponadto by postanowienia umowne w zakresie łączącego konsumenta z przedsiębiorcą stosunku prawnego należycie zabezpieczały interesy konsumenta i odwzorowywały przysługujące mu uprawnienia wynikające z przepisów prawa (zob. np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 13 marca 2014 r., VI ACa 1733/13). Istotą dobrych obyczajów jest zatem szeroko rozumiany szacunek dla drugiego człowieka, który w stosunkach z konsumentami powinien wyrażać się rzetelnym informowaniem ich o uprawnieniach wynikających z umowy, a także niewykorzystywaniem uprzywilejowanej pozycji profesjonalisty przy zawieraniu umowy i jej realizacji. Za sprzeczne z dobrymi obyczajami można więc uznać działania zmierzające do niedoinformowania, dezorientacji, bądź wywołania błędnego przekonania u konsumenta, przy wykorzystaniu jego niewiedzy lub naiwności (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 9 maja 2013 r., I ACa 1433/12).

Z kolei przez rażące naruszenie interesów konsumenta należy rozumieć nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym stosunku obligacyjnym (zob. np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 18 czerwca 2013 r., VI ACa 1698/12).

Trzeba w związku z tym zaznaczyć, że samego wprowadzenia do umowy dodatkowej formy zabezpieczenia spłaty kredytu w postaci ubezpieczenia niskiego wkładu własnego nie można jeszcze uznać za postanowienie kształtujące prawa i obowiązki kredytobiorcy w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami. Ubezpieczenie niskiego wkładu ma stanowić dodatkowe zabezpieczenie dla banku w sytuacji, gdy kredytobiorca nie ma wystarczających środków na wkład własny. Ten rodzaj zabezpieczenia sam w sobie nie budzi zastrzeżeń, gdyż bank zyskuje dodatkowe zabezpieczenie kredytu na wypadek niespłacenia go przez ubezpieczonego, a klient uzyskuje kredyt w sytuacji, kiedy bez wkładu własnego w wymaganej minimalnej wysokości nie uzyskałby go lub uzyskałby go, ale w niższej wysokości. Istotne jest jednak to, jak zostaną sformułowane postanowienia umowy, z których wynikają prawa i obowiązki kredytobiorcy - konsumenta z tego tytułu. Skoro bowiem oba podmioty odnoszą korzyści z tytułu takiej formy zabezpieczenia, to ciężary związane z tym zabezpieczeniem również powinny być rozłożone równomiernie na obie strony. Nadto, obciążenia te winny być ukształtowane w sposób niebudzący wątpliwości, jasny i niejednostronny.

W niniejszej sprawie Sąd uznał, że postanowienia umowy i Regulaminu stanowiącego jej integralną część, w zakresie dotyczącym ubezpieczenia niskiego wkładu własnego, kształtowały prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i jednocześnie rażąco naruszały ich interesy.

Po pierwsze wskazać należy, że omawiane zapisy umowy i Regulaminu nie były czytelne i jasne. W umowie mowa jest o zwrocie „kosztów ubezpieczenia”, przy czym już samo to pojęcie nie zostało określone ani w umowie ani w Regulaminie, co spowodowało, że pozwany mógł interpretować je w dowolny sposób. W Regulaminie wskazano, że dotyczy to refinansowania kosztów ubezpieczenia niskiego wkładu. Użycie sformułowania „refinansowanie” wskazuje, że dotyczy ono wyłącznie zwrotu kosztów należnych ubezpieczycielowi - ile pozwany zapłacił ubezpieczycielowi, tyle powodowie winni zwrócić pozwanemu. Nadto wskazać należy, że wprawdzie w Regulaminie wskazany został wzór wyliczenia opłaty, a zatem wiadomym było w jaki sposób należało wyliczyć tę opłatę, jednak z niczego nie wynika, czy wysokość tej opłaty ma związek wyłącznie z refinansowaniem składki uiszczanej przez pozwanego ubezpieczycielowi, czy też ze zwrotem całości kosztów Banku ponoszonych z tytułu obsługi portfela ww. kredytów. Z powyższego wzoru wynika, że wysokość tej opłaty związana jest z wysokością kwoty udzielonego kredytu, wartością nieruchomości i kursem dewiz, nie ma jednak żadnego związku z kosztem samego ubezpieczenia. Pozwany nie wykazał, by wysokość opłaty z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu miała związek z wysokością sumy ubezpieczenia czy jego kosztów, a skoro tak, to należy stwierdzić, że ukształtowana została wyłącznie na korzyść banku - by zabezpieczyć jego interes związany z brakiem odpowiednio wysokiego wkładu własnego.

Nadto wskazać należy, że zgodnie z art. 385 ¹ k.c. oceny zgodności postanowień umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy. W tym kontekście wskazać należy na brak poinformowania powodów o warunkach (...) w chwili zawarcia umowy. Powodowie wskazywali, że przy zawieraniu umowy nie została z nimi omówiona kwestia (...). Wskazać również należy na brak określenia w umowie kredytowej sumy ubezpieczenia niskiego wkładu własnego. Z uwagi na charakter gwarancyjny ubezpieczenia, dla powodów miało znaczenie to, by suma ubezpieczenia była jak najwyższa, gdyż wyższa suma ubezpieczenia pokrywałaby wyższą część kredytu, który ewentualnie nie zostałby spłacony (niezależnie od kwestii regresu). Powodowie nie uzyskali jednak w tym zakresie żadnych informacji, ani też nie mieli żadnego wpływu na określenie wysokości tej sumy. Nie mieli także żadnego wpływu na wybór ubezpieczyciela, co niewątpliwie uniemożliwiło im posiadanie realnego wpływu na uzyskanie korzystnych dla nich warunków ubezpieczenia, a nie wyłącznie dla banku. Jak już powyżej wskazano, ubezpieczenie niskiego wkładu własnego zawierane jest nie tylko w interesie banku, ale także kredytobiorcy. Skoro zaś wyłącznie kredytobiorca ponosi koszty ubezpieczenia, to powinien mieć wpływ na wybór ubezpieczyciela, by móc zoptymalizować ponoszone z tego tytułu koszty. Nadto, ani przed zawarciem umowy, ani w samej umowie kredytowej czy Regulaminie nie określono minimalnych ryzyk, jakie objęte zostały ubezpieczeniem i jakie zostały z ubezpieczenia wyłączone ani też zasad odpowiedzialności ubezpieczyciela. Powodowie nie uzyskali zatem żadnych informacji o tym, w jakich sytuacjach aktualizuje się obowiązek świadczenia ubezpieczyciela na rzecz banku.

Nadto wskazać należy, że pomimo wprowadzenia do Regulaminu wzoru, według którego należało wyliczyć wysokość opłaty za kolejne okresy, nie pozwalało to na ustalenie, jak długo będzie trwał obowiązek istnienia dodatkowego zabezpieczenia w postaci ubezpieczenia niskiego wkładu własnego. Dodatkowe zabezpieczenie miało trwać do chwili „gdy saldo zadłużenia z tytułu udzielonego kredytu stanie się równe lub niższe niż 156.000,00 zł”. Ustalenie salda zadłużenia w oparciu o same przepisy umowy i regulaminu nie było jednak możliwe. Dokumenty te nie określały bowiem precyzyjnie, według jakich zasad pozwany bank kształtuje tabelę kursów walut obcych, która była podstawą do wyliczenia opłaty z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu, zgodnie z regulaminem. Powodowie nie mieli w szczególności możliwości ustalenia, jak będzie się kształtował kurs sprzedaży franka szwajcarskiego, w tym w szczególności, w jakiej wysokości będzie marża banku w tym zakresie, która wpływała na uwzględnianą przez bank wysokość kursu franka szwajcarskiego, z jakiej godziny kursy będą uwzględniane itp. Nie wskazując konkretnych zasad ustalania wysokości kursów przez bank (tj. sposobu kształtowania wszystkich elementów wpływających na wysokość kursu), postanowienia umowy i regulaminu pozostawiały bankowi dowolność w tym zakresie. Związany z wysokością salda kredytu okres koniecznego utrzymywania ubezpieczenia niskiego wkładu oraz wysokość opłat z tego tytułu były zatem dla powodów nieprzewidywalne. Powodowie nie mieli możliwości dokonania oceny, po upływie okresu 36 miesięcy, czy prawidłowo bank ustalił, że nadal zobowiązani są do uiszczania opłat w związku z ubezpieczeniem niskiego wkładu własnego. Aby tego dokonać musieliby znać wszystkie parametry służące do ustalania kursu sprzedaży franka szwajcarskiego, na podstawie którego ustalano m.in. saldo kredytu. W związku z tym umowa o kredyt nie kształtowała w omawianym zakresie relacji stron w sposób równorzędny.

W tym kontekście nadmienić należy także, że Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w wyroku z dnia 14 grudnia 2010 r., XVII AmC 426/09 uznał za niedozwolone i zakazał wykorzystywania w obrocie z konsumentami postanowienia wzorca umowy, zgodnie z którym, w przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej kwota raty spłaty obliczona jest według kursu sprzedaży dewiz, obowiązującego w Banku na podstawie obowiązującej w Banku (...) z dnia spłaty.

Należy także zauważyć, że powodowie nie zostali poinformowani o istniejącym w chwili zawierania umowy regresie, jaki przysługiwał w stosunku do nich ubezpieczycielowi, w przypadku gdyby dokonana została wypłata sumy ubezpieczenia na rzecz pozwanego banku. W szczególności takie zapisy nie znalazły się ani w umowie ani w regulaminie. Zdaniem Sądu, w powyższej kwestii wyjaśnić należy, że sam fakt istnienia regresu ubezpieczeniowego nie stanowi sam przez się o abuzywności przedmiotowych postanowień. Regres ten co do zasady wynika bowiem z natury stosunku ubezpieczenia (art. 828 § 1 k.c.). Jednakże na naruszenie dobrych obyczajów i pokrzywdzenie powodów wskazuje fakt niepoinformowania powodów o istnieniu regresu, a także brak jakichkolwiek zasad jego ukształtowania w umowie między powodami a bankiem, w szczególności możliwości jego zastosowania, ewentualnego wyłączenia etc.

Wskazać także należy, że naruszeniem dobrych obyczajów powodującym pokrzywdzeniem powodów był fakt braku istnienia po ich stronie jakiejkolwiek kontroli dotyczącej sposobu wykonywania umowy ubezpieczenia niskiego wkładu własnego przez bank. W czasie trwania umowy bank w sposób jednostronny dokonał zmiany ubezpieczyciela. Odbyło się to bez jakiegokolwiek porozumienia z powodami. Zmiana ta spowodowała, że część uiszczanych przez powodów środków została przez pozwanego wykorzystana niezgodnie z umową, gdyż została wpłacona na rzecz innego ubezpieczyciela niż wynikający z treści umowy – (...) zamiast InteRrisk. Przy czym w powyższym zakresie nie doszło do żadnej zmiany treści umowy, co zgodnie z § 11 ust. 1 umowy winno zostać dokonane w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Już zatem choćby z tej przyczyny zwrot części środków na rzecz powodów byłby zasadny, albowiem pozwany zadysponował nimi wbrew postanowieniom umowy. Wskazać przy tym należy, że brak po stronie powodów jakiegokolwiek wpływu na zmianę ubezpieczyciela uniemożliwił im posiadanie realnego wpływu na uzyskanie korzystnych warunków ubezpieczenia dla nich samych, a nie wyłącznie dla banku.

Odnosząc się zaś do treści § 9 ust. 8 umowy wskazać także należy, na brak ekwiwalentności świadczeń obu stron. Należy bowiem zauważyć, że gdyby w ciągu pierwszych 36 miesięcy ochrony ubezpieczeniowej saldo zadłużenia z tytułu udzielonego kredytu stało się równe lub niższe niż 156.000,00 zł, bank nie zastrzegł w umowie, iż w takim przypadku dokona zwrotu proporcjonalnej części składki na rachunek kredytobiorcy, za okres, za który składka została uiszczona. Postanowienie § 9 ust. 8 umowy było więc jednostronne, zabezpieczało interes wyłącznie banku.

Z powyższego wynika zatem, że pozwany na mocy owych niejednoznacznych postanowień umowy i regulaminu, mógł w sposób dowolny kształtować sytuację prawną powodów wynikającą z ubezpieczenia niskiego wkładu własnego, w szczególności co do ryzyk ubezpieczeniowych, wysokości sumy ubezpieczenia, regresu etc. Bank nie udzielił przy tym powodom jakichkolwiek informacji o ubezpieczeniu niskiego wkładu własnego na etapie kontraktowania. Postawienie powodów w takiej sytuacji było w ocenie Sądu niezgodne z dobrymi obyczajami.

Tak ukształtowane postanowienia dotyczące zabezpieczenia niskiego wkładu własnego należy uznawać za rażąco naruszające interes konsumenta, jeśli bank staje się jedynym beneficjentem wspomnianego zabezpieczenia, a kredytobiorca jest jedynym podmiotem obciążonym z tego tytułu. Innymi słowy - jeśli postanowienia te nie gwarantują stronom umowy wzajemnych korzyści. Sąd miał wprawdzie na uwadze, iż bank zgodził się na udzielenie kredytu powodom, jako osobom nieposiadającym wymaganego wkładu własnego, wobec czego miał prawo do obciążenia takiej umowy dodatkowymi kosztami, które miały rekompensować ryzyko banku związane z taką sytuacją. Jednakże to zwiększone ryzyko powinno być, zdaniem Sądu, równomiernie rozłożone między obie strony umowy, ponieważ korzyść z jej zawarcia nie dotyczy jedynie kredytobiorcy, ale również kredytodawcy. Słusznie zwraca się uwagę w orzecznictwie, że dzięki włączeniu do kręgu potencjalnych kredytobiorców osób nieposiadających wystarczającego wkładu własnego bank może powiększyć liczbę swoich klientów (oraz wysokość udzielanych kredytów) i tym samym pomnożyć swoje dochody. To natomiast, że takie osoby z różnych przyczyn nie posiadają środków na pokrycie wkładu własnego na początku, nie oznacza automatycznie, że w dalszej perspektywie są one mniej rzetelnymi klientami niż osoby posiadające taki wkład.

Dodatkowo wskazać należy, że sam fakt uczęszczania przez powódkę do szkoły ekonomicznej w chwili zawierania umowy kredytowej nie może świadczyć o tym, że postanowienia zawarte w umowie i regulaminie dotyczące ubezpieczenia niskiego wkładu własnego, a w szczególności ich nieprecyzyjność, niejasność i jednostronność, nie spowodowały pokrzywdzenia powodów. Nawet jeżeli powódka, z uwagi na swe wykształcenie, potrafiła ocenić ryzyko kredytowe przy zawieraniu umowy z pozwanym, to powyższe nie miało związku z ukształtowaniem w umowie formy zabezpieczenia jaką stanowiło ubezpieczenie niskiego wkładu własnego i brakiem indywidualnego uzgodnienia tych zapisów.

Reasumując, postanowienia § 9 ust. 7, 8 i 9 umowy nr (...) z dnia 28 marca 2007 roku zawartej między powodami i pozwanym, a także postanowienia § 7 ust 6 -8 regulaminu, stanowiącego integralną część tej umowy, uznać należało za niedozwolone, albowiem nie zostały indywidualnie uzgodnione, a nadto były sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszały interesy powodów.

Postanowienia umowy uznane za niedozwolone (abuzywne) nie wiążą konsumenta. Wyłączenie z umowy postanowień uznanych za niedozwolone nie powoduje nieważności całej umowy, nawet wtedy, gdy bez tych postanowień umowa nie zostałaby zawarta. Postanowienia niedozwolone są bezskuteczne ex lege i ex tunc.

W związku z tym należało uznać, że pozwany uzyskał od powodów korzyść w postaci opłat z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu własnego bez podstawy prawnej. Zgodnie z art. 405 k.c. kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. W niniejszej sprawie wystąpił przy tym przypadek nienależnego świadczenia. Zgodnie z art. 410 § 2 k.c. świadczenie jest nienależne m.in. wówczas, gdy czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. Skoro postanowienie umowne dotyczące opłat z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu własnego było od początku trwania umowy niedozwolone i nie wiązało powodów, świadczenie uiszczone na jego podstawie na rzecz pozwanego było nienależne.

Wymaga przy tym zaznaczenia, że, w ocenie Sądu, pozwany bank, jako profesjonalny uczestnik obrotu bankowego winien liczyć się z obowiązkiem zwrotu wspomnianych opłat na rzecz powodów. Dysponując zapleczem fachowców z zakresu bankowości powinien wiedzieć, że postanowienia umowy zostały ukształtowane w sposób niekorzystny dla powodów, z naruszeniem dobrych obyczajów i mogą zostać uznane za abuzywne i niewiążące. W realiach niniejszej sprawy nie było przy tym podstaw do uznania, że powodowie wiedzieli, że nie są do zapłaty kosztów finansowania ubezpieczenia zobowiązani. Wiedzę w tym zakresie nabyli bowiem dopiero przed wytoczeniem niniejszego procesu.

Na podstawie niedozwolonych postanowień umownych pozwany pobrał od powodów kwotę łączną 11.662,00 zł. Powodowie w toku procesu domagali się jedynie kwoty 2.790,00 zł tytułem zwrotu nienależnie pobranej przez pozwanego składki w dniu 30 kwietnia 2010 roku. Zatem pozwany winien zwrócić powodom tę sumę. Podkreślić należy, że w umowie zawartej z powodami wskazane zostało, iż umowa ochrony ubezpieczeniowej zawarta zostanie z (...) S.A., którego następcą był (...) S.A. V. (...), co nie było w niniejszej sprawie kwestionowane. Powodowie nigdy nie wyrażali natomiast zgody na zmianę postanowień umowy w tym zakresie, w szczególności nie doszło do zmiany umowy w celu powierzenia tej ochrony innemu ubezpieczycielowi - Towarzystwu (...) S.A. Zatem wpłacenie przez pozwanego na rzecz tego ubezpieczyciela kwot z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu własnego dotyczącego umowy z powodami było niezgodne z zawartą z powodami umową. Pozwany w niniejszej sprawie wykazał zatem, iż z tytułu umowy ubezpieczenia niskiego wkładu własnego, zgodnie z zawartą z powodami umową, przekazał w sposób zgodny z umową jedynie kwotę 1.432,00 zł na rzecz (...) S.A. V. (...). W pozostałym zakresie pozwany nie wykazał, by pobrana od powodów opłata z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu własnego została spożytkowana na pokrycie kosztów tego ubezpieczenia w sposób zgodny z zawartą między stronami umową. W tym zakresie świadczenie powodów pobrane w dniu 30 kwietnia 2010 roku jako nienależne również z tej przyczyny winno podlegać zwrotowi.

Zarzut przedawnienia.

Pozwany podniósł, że świadczenie powodów z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu własnego było świadczeniem okresowym, a zatem zgodnie z treścią art. 118 k.c. termin przedawnienia roszczenia o jego zwrot wynosił trzy lata i wobec jego upływu żądanie pozwu było niezasadne. Sąd nie podzielił jednak tego stanowiska. Z umowy zawartej przez strony wynika bowiem, że powodowie byli zobowiązani do uiszczenia jednorazowo kosztów ubezpieczenia, za okres 36 miesięcy. Po tym okresie następowało ponowne zbadanie stanu zapłaconej części kredytu i określenie czy kolejna opłat ma zostać uiszczona i jaka będzie jej ewentualna wysokość. Każde świadczenie miało zatem charakter odrębny i jednorazowy, a nie płatny okresowo, przez pewien czas w z góry określonych wysokościach. Z treści art. 118 k.c. wynika dziesięcioletni termin przedawnienia roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. Niezależnie od tego kiedy, powodowie dowiedzieli się o możliwości żądania zwrotu sumy dochodzonej pozwem wskazać należy, że świadczenie, którego zwrotu domagali się powodowie, zostało od powodów pobrane w dniu 30 kwietnia 2010 roku, a zatem w dniu wniesienia pozwu – 17 maja 2019 r. roszczenie powodów nie było jeszcze przedawnione.

Mając to na uwadze, na podstawie wskazanych wyżej przepisów Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powodów solidarnie kwotę 2.790,00 zł.

Odsetki.

W zakresie żądania odsetkowego wskazać należy na ugruntowany w orzecznictwie pogląd, że termin zwrotu świadczenia nienależnego, jako nieoznaczony i nie wynikający z właściwości świadczenia, biegnie dopiero po wezwaniu do zapłaty (zob. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 1976 r., III CRN 289/76, nie publ.; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 1991 r., III CZP 2/91, OSNCP 1991, z. 7, poz. 93; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 2001 r., OSNC 2001, nr 11, poz. 166). Powodowie wezwali pozwanego do zapłaty dochodzonej pismem z dnia 21 lutego 2019 roku (k. 28), wyznaczając czternastodniowy termin na spełnienie żądania od dnia doręczenia pisma. Wezwanie zostało doręczone w dniu 25 lutego 2019 r. (k. 32), a zatem żądanie zasądzenia odsetek od dnia 12 marca 2019 r. było uzasadnione.

Koszty.

O kosztach postępowania, Sąd orzekł w punkcie 2. wyroku, na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. Na koszty procesu poniesione przez powodów w niniejszej sprawie złożyły się koszty zastępstwa procesowego w kwocie 900,00 zł (§ 2 ust. 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. poz. 1800 z późn. zm.) oraz kwota 17,00 zł poniesiona tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa. Koszty te należało zasądzić na rzecz powodów solidarnie od pozwanego jako strony, która przegrała sprawę w całości, zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu. Omyłkowo Sąd nie objął kwotą zasądzoną w punkcie 2. wyroku kwoty 140,00 zł uiszczonej przez powodów tytułem opłaty sądowej od pozwu.

Asesor sądowy P. M.